Wkład Legionowian w zwycięstwo nad hitlerowskimi Niemcami – w 70. Rocznicę Zakończenia II Wojny Światowej w Europie 8 maja 1945 r.
Legionowski wymiar wkładu w zwycięstwo nad hitlerowskimi Niemcami łączy się nierozerwalnie z ogólnonarodowym wysiłkiem ponoszonym przez Polaków na wszystkich frontach działań wojennych, niezwykle bogatych formach społecznego oporu, działań konspiracyjnych i walki o zachowanie tożsamości narodowej i godności ludzkiej.
Realizowany on był od dnia 1 września 1939 r. gdy nad Legionowem rozegrały się walki powietrzne w obronie stolicy do kwietniowych i majowych walk o Bolonię i Berlin w 1945 r., gdzie nasi reprezentanci znaleźli się w wyniku losów II wojny.
W szczególności II wojna odcisnęła na naszym mieście i jej mieszkańcach swoje piętno:
a/ W czasie kampanii wrześniowej do końca września 1939 r. – gdy działania wojenne prowadzone były w obronie Narwi pod Zegrzem, Wieliszewem, Rynią, Nieporętem. Jabłonną i Legionowem oraz w Obronie Warszawy i Modlina. Ten czas przyniósł ofiarę kilkuset żołnierzy Wojska Polskiego głownie z Armii „Modlin” i pierwsze ofiary osób cywilnych. Tę długą listę otwiera kpt. pilot Mieczysław Olszewski – dowódca eskadry myśliwskiej, śmiertelnie ranny 1 września w walce powietrznej nad Legionowem, lotnicy Brygady Bombowej polegli pod Nieporętem, żołnierze 20 i 8. dywizji piechoty spoczywający na cmentarzu wojennym w Wieliszewie i kwaterach wojennych w Legionowie, Jabłonnie, Nieporęcie i Serocku.
Wszystkich ich uznajemy za naszych, legionowskich bohaterów, choć przybyli z daleka by bronić naszej legionowskiej ziemi i jej mieszkańców. Na straży ich pamięci obok nas, stoi dziś sędziwy uczestnik walki pod Zegrzem i Legionowem – por. Ryszard Gubała, mjr Stanisław Mandykowski- (Generał Drużyn Strzeleckich) uczestnik walk Armii „Prusy” w centrum kraju, płk Kazimierz Przymusiński- uczestnik konspiracji na południu Polski.
b/ W czasie długiej, ponad pięcioletniej okupacji niemieckiej – gdy społeczeństwo zorganizowało się do spontanicznego ruchu oporu, czego największym przejawem było Powstanie Warszawskie realizowane również w naszym mieście i w obszarze powiatu legionowskiego a we wrześniu 1944 r. w Puszczy Kampinoskiej w formie wydzielonego oddziału I Rejonu VII Obwodu AK.
Wspomnijmy tu organizatorów i dowódców polskiego państwa podziemnego w jej lokalnym, legionowskim wymiarze – kpt. Tadeusza Perdzyńskiego, mjr. Franciszka Amałowicza, ppłk. Romana Kłoczkowskiego, mjr. dr Tadeusza Frydrychowicza, ppłk. Edwarda Dietricha, por. Franciszka Radzimirskiego, por. Jerzy Siwińskiego, por. Bolesława Szymkiewicza, por. Dymitra Ślizienia, por. Bronisława Tokaja, por. Wandę Tomczyńską i wielu, wielu innych.
Akcję walki prowadziły obok AK – najliczniejszej na naszym terenie, także Armia Ludowa
( Sprawa Skoneckich, i udział w Powstaniu Warszawskim na terenie Legionowa oddziału Stanisława Filipiaka). W Legionowie działała w ramach Batalionów Chłopskich skrzynka przerzutowa z Generalnej Guberni na Północne Mazowsze, oddział BCH działał silniej w okolicach Serocka. Legionowo było również zapleczem dla Narodowych Sił Zbrojnych, działających z obszaru Północnej Pragi. O ile działania AK są dziś już dość dobrze udokumentowane to opis innych ugrupowań zbrojnego podziemia czeka na swoje historyczne opisanie.
Wymiar patriotycznej postawy i tej walki owocował wielkimi ofiarami, gdyż okupant hitlerowski starał się terrorem złamać ducha oporu. Tragiczny wymiar to masowe egzekucje podjęte już w lutym 1940 w Palmirach, gdzie zgładzono 192 obywateli naszego miasta i powiatu na czele z wójtem gminy Mikołajem Bożymem i Stanisławem Gierczyńskim, właścicielem fabryki guzików.
Niezwykle tragiczny był wymiar funkcjonowania w czasie okupacji getta żydowskiego w Legionowie. Niemcy likwidując getto w październiku 1942 r. ok. 1500 mieszkańców Legionowa i najbliższej okolicy zamordowali w Treblince a około 200 zginęło na miejscu w Legionowie w przeciągu okupacji. Mieszkańcy Legionowa w miarę możliwości pomagali zamkniętym w getcie.
Kilku rodzinom żydowskim udało się przeżyć, ukrytym w domach mieszkańców Legionowa. Przywołujemy tu rodzinę Jagiełłowiczów i Szklarków, którzy pomimo zagrożenia im śmiercią za ukrywanie Żydów, okazali im pomoc i przechowali do dnia wyzwolenia.
Ponad 200 mieszkańców miasta zginęło w czasie Powstania Warszawskiego i lat okupacji, bądź jako żołnierze walczący w obszarze dzisiejszego powiatu legionowskiego, w Warszawie, w Puszczy Kampinoskiej, bądź jako ofiary terroru hitlerowców (wśród wielu wymienić należy choćby mjr. Konstantego Radziwiłła, por. Stefana Krasińskiego czy kapelana powstańczego ks. Wacława Szelenbauma). Dziś pomniki i wiele tablic pamięci rozsianych po naszej ziemi przypominają nam o tej ofierze.
Do tej liczby dołączymy również grupę ponad 50 mieszkańców z obszaru powiatu legionowskiego, którzy zostali wywiezieni przez radzieckie oddziały Smierszy i NKWD w końcu 1944 r. na nieludzką, wschodnią ziemię. Z tej liczby czterech z Legionowa już nie wróciło, a wielu powróciło okaleczonych fizycznie i psychicznie.
Działania wojenne z września i października 1944 r. spowodowały wypędzenie przez niemieckiego okupanta prawie wszystkich mieszkańców Legionowa. Gdy wracali do domów wiosną 1945 r., to wracali do zrujnowanych miejsc, gdzie trzeba było wszystko zaczynać od nowa, a w ziemi czaiła się „czarna śmierć”. W wyniku pozostawionego przez walczące strony w 1944 i 1945 r. materiału wojennego, w samym Legionowie zginęło kilkanaście osób, często młodych.
c) Konkretny wymiar polskiej ofiary miały także zwycięskie walki stoczone w X 1944 r. przez 1. Dywizję Piechoty im Tadeusza Kościuszki o Jabłonnę – Legionowo – Uczestnikiem tej walki był między innymi przedwojenny kpr 1. dywizjonu pociągów pancernych Józef Dziadura ( w latach 50. już jako generał pełnił w Legionowie obowiązki dowódcy 1. Dywizji i dowódcy garnizonu) , płk. Tadeusz Cynkin – dowódca batalionu piechoty 2. Pułku Piechoty ( dowódca 1 Dywizji w Legionowie w 1948 r). Z wojennym losem 1 Dywizji związany był m. in. mjr Stanisław Feliszek – powstaniec warszawski , uczestnik bitwy o Berlin, współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Legionowa, płk Tadeusz Kucharz oraz Pani por. Teofila Bojkowska. Mamy szacunek i pamiętamy również o żołnierzach 2. Frontu Białoruskiego, którzy polegli w walce o Legionowo, Chotomów. Zegrze, Serock a wśród nich Dajlagaja Nagumanowa – Bohatera Związku Radzieckiego poległego w walce pancernej z niemieckimi czołgami na szosie zegrzyńskiej pod Wieliszewem.
d/ Los wojny dla Legionowa to także tragiczny wymiar katyńskich ofiar – 44 oficerów i 2 policjantów z Legionowa. Mamy jeszcze świeżo w pamięci uroczystość V rocznicy odsłonięcia pomnika im poświęconego. Tą długa listę otwiera komendant Garnizonu Legionowo- dowódca 2. Batalionu Balonowego – płk Julian Sielewicz. Mówimy, że nasz garnizon został zdziesiątkowany, bo faktycznie zginął tam, na Wschodzie, co dziesiąty oficer z przedwojennego Legionowa.
e/ Epopeja legionowian na frontach walki we Francji, Anglii we Włoszech oraz na Białorusi – ma swój chwalebny wymiar.
Byliśmy pod Lenino, w Berlinie, pod Monte Cassino, Ankoną i Bolonią, pod Arnhem, uczestniczyliśmy w obronie francuskiego i angielskiego nieba. Wśród wielu przypomnijmy nazwiska mjr. Stanisława Mazurka, mjr Władysława Pomaskiego, sierż. Franciszka Mazura, sierż. Hieronima Romanowskiego, sierż. Tadeusza Szklarka, por. Józefa Iwaszkiewicza, ppor. Albina Majszaka, ppłk. Różańskiego, płk. Zdzisława Jurkowskiego, ks. płk Mrugacza, płk. Tadeusza Kucharza, płk. Tadeusza Męczyńskiego, por. Teofilę Bojkowską oraz wszystkich uczestników walk, którzy odeszli po wojnie na wieczną wartę a nade wszystko kombatantów wojny wciąż stojących na straży pamięci i wychowania młodego pokolenia na konkretnych, swoich patriotycznych postawach.
Miasto Legionowo oraz miejscowości powiatu legionowskiego starają się jak najlepiej uhonorować legionowian walczących o wolność naszej ojczyzny. W Legionowie symbolizuje to Pomnik Polski Walczącej, Pomnik Katyński, liczne miejsca i tablice pamięci oraz żołnierskie mogiły na cmentarzu komunalnym.
W tkankę miasta wrośli patroni ulic – Tadeusz Wardencki, ppor. Mieczysław Smerek, por. Jerzy Siwiński, kpt. Andrzej Paszkowski, por. Wanda Tomczyńska, ppłk Franciszek Hynek, ppłk Edward Dietrich, rodzina Rykaczewskich, rotmistrz Witold Pilecki, ks. płk Jan Mrugacz, Szare Szeregi i Armia Krajowa jako bohaterowie zbiorowi.
Kombatanci walk 1939-1945 stanowią złoty zestaw honorowych obywateli naszego miasta.
Przypomnijmy nazwiska : Edward Dietrich, Wanda Tomczyńska, Ludwik Schmidt, Jan Mrugacz, Andrzej Paszkowski, Lucjan Spletsteser, Bronisława Romanowska -Mazur, Teofila Bojkowska, dr Zygmunt Pryszmont. Szczególną pamięć ma w Legionowie postać Ryszarda Kaczorowskiego, kombatanta spod Monte Casino – ostatniego prezydenta RP na Uchodźctwie – przedwojennego harcerza z Białegostoku oraz Aliny i Czesława Centkiewiczów-znanych pisarzy ale i uczestników Powstania Warszawskiego w stolicy.
Chylimy czoła przed członkami i działaczami Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, Związku Polskich Kombatantów , Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych, Związku Sybiraków, Związku Zesłańców Sybiru, Związku Inwalidów Wojennych, Związku Żołnierzy Wojska Polskiego, Związku Harcerstwa Polskiego, Towarzystwa Przyjaciół Legionowa, pracownikami Muzeum Historycznego, Stowarzyszenia „Ogólnopolska Rodzina Kościuszkowców”, Fundacji Dzieci i Młodzieży im. Wandy Tomczyńskiej, duszpasterzy, leśników, pracowników oświaty i kultury, władz samorządowych miasta i powiatu legionowskiego, działaczy politycznych, miejscowych mediów, publicystów i społeczników „Turystycznego szlaku patriotycznego Polski Walczącej” – strażników narodowej tożsamości i pamięci wysiłku Polaków w II wojnie światowej.
Wszyscy oni nie ustają w utrwalaniu pamięci o naszych bohaterskich legionowianach i ofierze jaką musiało ponieść społeczeństwo Legionowa i naród polski by flaga biało – czerwona mogła swobodnie i dumnie powiewać nad naszym miastem, nad Warszawą, nad Monte Casino, Ankoną, Bolonią, nad stolicą pokonanych Niemiec – Berlinem, nad cmentarzami wojennymi Białorusi, Rosji, Ukrainy, Włoch, Francji, Anglii, Belgii i Holandii i nad wielu jeszcze zapomnianymi i symbolicznymi mogiłami.
W objętej wojną Europie, żołnierze polscy, gdziekolwiek się znaleźli. byli stawiani jako wzór waleczności, ofiarności, szaleńczej odwagi, rycerskości i walki o godność człowieka i nie ma w tym żadnej przesady.
Ze skromnością przeżywali te chwile chwały i radości gdy zwyciężali w walce i nagradzano ich za czyny bojowe.
Z godnością znosili też gorzkie lata zapomnienia i szyderstw, które zafundowały im powojenne władze Polski Ludowej i wschodniego alianta ale także krótkiej pamięci zachodnich koalicjantów, którzy kierowali się swoimi kalkulacjami politycznymi. W sercach zwykłych obywateli pozostawali jednak zawsze jako bohaterowie.
Hasło walki „ W imię Boga – Za wolność Waszą i Naszą” wciąż aktywne w naszym narodzie przez minione stulecie, w niezwykłym wymiarze potwierdziło się również w dobie II wojny światowej zarówno w naszym lokalnym wymiarze jaki i na wojennych szlakach Europy.
Z okazji 70. Rocznicy Zakończenia II Wojny Światowej w Europie, wszystkim kombatantom i ich rodzinom składamy serdeczne życzenia zdrowia i jeszcze dużo siły w dziele utrwalania pamięci o ofierze jaką Legionowo i jej mieszkańcy dawni a także obecnie tutaj zamieszkujący ponosili w czasie najcięższego w dziejach Europy i Świata okresu próby, próby, jakim był czas II wojny światowej.
Szersze rozwinięcie tematu wraz z prezentacją multimedialną zostanie zaprezentowane na specjalnym wykładzie historycznym w dniu 10 maja 2015 . o godz. 15.00 w Muzeum Historycznym w Legionowie przy ul. Mickiewicza 23, na który serdecznie zaprasza dyrektor i pracownicy Muzeum oraz Zarząd Towarzystwa Przyjaciół Legionowa.
Zachęcamy do lektury artykułów poświęconych w/w tematyce a umieszczonych w kolejnych numerach „Rocznika Legionowskiego” autorstwa Rafała Degiela, Erazma Domańskiego, Jacka Iwaszkiewicza, Adama Kaczyńskiego, Arkadiusza Kołodziejczyka, Barbary i Sławomira Szklarków, Jacka Szczepańskiego, do monumentalnego opracowania „Czas próby” Bronisławy Romanowskiej – Mazur, materiałów opracowanych przez Edwarda Dietricha i Andrzeja Paszkowskiego, Tomasza Elbanowskiego, Marcina Chomiuka, do wspomnień Alicji Strojnowskiej „Legionowo moich wspomnień” opublikowanych na stronie internetowej przez Fundację Moje Wojenne Dzieciństwo oraz wielu, wciąż nowych materiałów.
Erazm Domański
– Prezes Towarzystwa Przyjaciół Legionowa,
były kustosz Muzeum Historycznego w Legionowie.
Zdjęcia ze zbiorów Muzeum Historycznego w Legionowie
Haubice 1. Dywizji Piechoty im T.. Kościuszki w Berlinie 1945 r
Krzyż 5. Dywizji Kresowej pod Monte Cassino postawiony m in. przez sierż. Tadeusza Szklarka z Legionowa w 1944 r.
Kwatera wojenna zołnierzy WP poległych w 1939 r. i żołnierzy Armii Krajowej – uczestników Powstania Warszawskiego 1944 w Legionowie
medal Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata, nadawany za pomoc żydom w czasie II Wojny św.
Palmiry 1940 r. miejsce spoczynku zamordowanych legionowian
por Włodzimierz Lichacz na stacji w Legionowie, spoczywający na cmentarzu wojennym w Charkowie
ppłk Sielewicz Julian-pierwszy oficer z legionowskiej listy katyńskiej
Rekonstrukcja historyczna w koszarach 9 maja 2009 obrazująca wkład legionowian w walce o wolność w czasie II wojny św.
Rekonstrukcja napisu umieszczonego przez Szare Szeregi w czasie okupacji na parkanie legionowskiego tartaku
Starszy posterunkowy Bolesław Kołakowski spoczywający w Miednoje
Sytuacja w obrębie Warszawy w dniu 12 września 1939 r.
szpital legionowski 14-VII-1942
Sztandar 1. dywizjonu pociągów pancernych z Legionowa, w zbiorach MWP
